Stane Dolanc (16. novembar 1925 – 13. decembar 1999) bio je istaknuti jugoslovenski komunistički političar iz Slovenije, blizak saradnik predsednika Josipa Broza Tita i jedan od najuticajnijih ljudi u jugoslovenskoj politici tokom 1970-ih i 1980-ih godina.

Rani život i obrazovanje

Rođen je u Hrastniku, u radničkoj porodici. Nakon završene osnovne škole, gimnaziju je pohađao u Ljubljani do 1941. godine, kada je okupacija prekinula njegovo školovanje. Nastavio je obrazovanje u Gracu, a 1944. godine pridružio se partizanima, postavši član Komunističke partije Slovenije.

Politička karijera

Nakon Drugog svetskog rata, Dolanc je služio u Jugoslovenskoj narodnoj armiji (JNA) do 1960. godine, dostigavši čin potpukovnika. Nakon vojne karijere, posvetio se političkom radu. Od 1971. do 1978. godine bio je sekretar Izvršnog biroa Predsedništva Centralnog komiteta Saveza komunista Jugoslavije, što ga je činilo drugom najuticajnijom osobom u partiji, odmah nakon Edvarda Kardelja. Od 1982. do 1984. godine obavljao je dužnost saveznog sekretara za unutrašnje poslove, a od 1984. do 1989. godine bio je član Predsedništva SFRJ.

Uticaj i kontroverze

Dolanc je bio poznat po strogom pristupu nacionalizmu i separatizmu unutar Jugoslavije, što je često dovodilo do politički motivisanih hapšenja. Njegova uloga u bezbednosnim strukturama bila je značajna, a mnogi ga pamte kao čuvara stabilnosti Jugoslavije, dok ga kritičari vide kao personifikaciju represije i državnog nasilja.

Smrt i nasleđe

Stane Dolanc preminuo je 13. decembra 1999. godine u Ljubljani. Njegova smrt nije uspela da izbriše kontroverze koje su ga pratile tokom života. Za jedne, bio je heroj koji je štitio jedinstvo zemlje, dok su ga drugi smatrali simbolom autoritarne vladavine.

Istorijski događaji:

• 1545. godine – Tridentski koncil, koji je u maju 1542. sazvao papa Pavle III, počeo rad, čime je usvojen dogmatski okvir Katoličke crkve kao protivreformacijske i militantne ustanove, sa papom kao autokratom na čelu 🇮🇹. Ovaj skup je doveo do Tridesetogodišnjeg rata (1618-1648) između katoličkih i protestantskih snaga u Evropi.
• 1570. godine – Mirom u Šćecinu je okončan Severni sedmogodišnji rat, a Danska je priznala nezavisnost Švedske 🇩🇰🇸🇪.
• 1642. godine – Holandski moreplovac Abel Tasman otkrio Novi Zeland, ali se nije iskrcao zbog straha od domorodaca. Zasluga za otkriće pripala je Englezu Jamesu Cooku, koji je 1769. godine iskrcao na jedno od novozelandskih ostrva 🇳🇿🇬🇧.
• 1806. godine – Srpski ustanici u Prvom srpskom ustanku oslobodili beogradsku varoš i naterali Turke da se povuku u Beogradsku tvrđavu 🇷🇸. Tvrđava je osvojena početkom 1807. godine, a nakon sloma ustanka 1813. Turci su ponovo zauzeli Beograd 🇷🇸.
• 1877. godine – Srpski kralj Milan Obrenović, na poziv Rusije, po drugi put objavio rat Otomanskom carstvu 🇷🇸🇹🇷. U martu 1878. rat je završen mirovnim sporazumom Rusije i Turske u San Stefanu.
• 1921. godine – SAD, Velika Britanija, Francuska i Japan potpisali Vašingtonski ugovor o međusobnom poštovanju ostrvskih poseda u Pacifiku 🇺🇸🇬🇧🇫🇷🇯🇵.
• 1937. godine – Japanske trupe okupirale kineski grad Nanjing 🇯🇵🇨🇳, gde je tokom narednih šest nedelja poginulo oko 200.000 Kineza, mahom civila. Krvoproliće je postalo poznato kao „Silovanje Nankinga“.
• 1939. godine – U prvoj velikoj pomorskoj bici u Drugom svetskom ratu britanske krstarice „Exeter“, „Ajax“ i „Achilles“ oštetile i onesposobile nemački bojni brod „Graf Spee“ 🇬🇧🇩🇪.
• 1944. godine – Japanski avion napunjen eksplozivom, kojim je upravljao pilot-samoubica, u Drugom svetskom ratu udario u američku krstaricu „Nashville“ i ubio 133 člana posade 🇯🇵🇺🇸.
• 1967. godine – Vojna hunta u Grčkoj sprečila kontraudar, a kralj Konstantin, primoran da napusti Grčku, pobegao s porodicom u Rim 🇬🇷.
• 1978. godine – Fudbalski klub Partizan osvojio Srednjoevropski kup 🇷🇸.
• 1981. godine – General Wojciech Jaruzelski uveo vanredno stanje u Poljskoj, zabranio rad nezavisnom sindikatu „Solidarnost“ i pritvorio hiljade sindikalnih aktivista 🇵🇱.
• 1982. godine – U zemljotresu u Severnom Jemenu poginulo 3.000 ljudi 🇾🇪.
• 1988. godine – U Kongu potpisan protokol Angole, Kube i Južne Afrike, uz posredovanje SSSR-a i SAD-a, kojim je otvoren put ka nezavisnosti Namibije i okončanju građanskog rata u Angoli 🇦🇴🇨🇺🇿🇦.
• 1991. godine – Bivše sovjetske republike Kazahstan, Kirgistan, Tadžikistan, Turkmenistan i Uzbekistan odlučile da se priključe Zajednici Nezavisnih Država (ZND) 🇰🇿🇰🇬🇹🇯🇹🇲🇺🇿.
• 1996. godine – Kofi Annan izabran za generalnog sekretara Ujedinjenih nacija 🇺🇳.
• 2000. godine – Predsednik Rusije Vladimir Putin došao na Kubu u prvu posetu jednog ruskog državnika Fidelu Castru od raspada SSSR-a 1991 🇷🇺🇨🇺.
• 2001. godine – U samoubilačkom napadu ekstremista na zgradu indijskog parlamenta u Nju Delhiju ubijeno 13 osoba 🇮🇳.
• 2002. godine – Na samitu u Kopenhagenu Evropska unija donela odluku o proširenju Unije za 10 država, uključujući Poljsku, Češku, Mađarsku, Sloveniju, Slovačku, Estoniju, Letoniju, Litvaniju, Kipar i Maltu 🇪🇺.
• 2003. godine – Američki vojnici tokom operacije Crvena zora pronašli i zarobili bivšeg iračkog predsednika Sadama Huseina 🇺🇸🇮🇶.

Rođenja:

• 1553. godine – Henri IV, francuski kralj 🇫🇷 (preminuo 1610).
• 1797. godine – Heinrich Heine, nemački književnik 🇩🇪 (preminuo 1856).
• 1810. godine – Nikanor Grujić, srpski pisac, pesnik, prevodilac, crkveni govornik i vladika 🇷🇸 (preminuo 1887).
• 1887. godine – Đerđ Poja, mađarski matematičar 🇭🇺 (preminuo 1985).
• 1902. godine – Talcott Parsons, američki sociolog 🇺🇸 (preminuo 1979).
• 1912. godine – Dušan Antonijević, jugoslovenski i srpski filmski i pozorišni glumac 🇷🇸 (preminuo 1986).
• 1923. godine – Filip Warren Anderson, američki fizičar, dobitnik Nobelove nagrade za fiziku (1977) 🇺🇸 (preminuo 2020).
• 1925. godine – Dick Van Dyke, američki glumac, komičar, pisac, pevač i plesač 🇺🇸.

Smrti:

• 1204. godine – Mojsej Maimonid, srednjovekovni jevrejski filozof, teolog, matematičar, astronom i lekar 🇮🇱 (rođen 1135).
• 1784. godine – Samuel Johnson, engleski pesnik i leksikograf 🇬🇧 (rođen 1709).
• 1881. godine – August Šenoa, hrvatski pisac 🇭🇷 (rođen 1838).
• 1908. godine – Elodia Loton, britanska publicistkinja i prevodilac 🇬🇧 (rođena 1825).
• 1992. godine – Aleksandar Tirnanić, srpski i jugoslovenski fudbaler 🇷🇸 (rođen 1910).
• 1999. godine – Stane Dolanc, slovenački političar 🇸🇮 (rođen 1925).

Praznici i dani sećanja:

• Dan kopnene vojske Ukrajine 🇺🇦

• Srpska pravoslavna crkva danas slavi:

  • Sveti apostol Andrej Prvozvani
  • Sveti mučenici Paramon i Filumen
  • Prepodobni Akakije Sinajski
  • Sveti mučenik Dionisije, episkop Korintski
  • Sveti Tiridat, car Jermenski
  • Sveti mučenik Apolonije
  • Sveti svestenomučenik Jovan
  • Sveti svestenomučenik Aviv
  • Sveti mučenik Filumen
  • Sveti prepodobni Pitirun
  • Sveti Urvan
  • Sveti prepodobni Visarion čudotvorac
  • Sveti mučenik Valerijan
  • Sveti mučenik Fedr
  • Svetih šest mučenika
  • Sveti prepodobni Nikola, arhiepiskop solunski
  • Sveti prepodobni Pankosmije
  • Sveti prepodobni Nektarije pečerski
  • Sveti Mardarije Lješansko-libertvilski