U drugoj polovini 15. veka, Portugal je bio mala, ali ambiciozna pomorska sila. Moreplovci su jedva čekali da otkriju nove zemlje, resurse i trgovačke puteve. Među njima se posebno istakao hrabri i uporni Vasko da Gama, čovek koji je želeo da dokaže da se do Indije može stići morem, zaobišavši dugačak kopneni put i opasna područja Bliskog istoka i Severne Afrike.

Vasko je rođen u plemićkoj porodici Estevaua da Game. Njegov otac imao je zadatak da predvodi veliku pomorsku ekspediciju oko Afrike do Indije, ali je umro pre nego što je uspeo da krene na put. Vasko se prihvatio izazova i odlučno stao na čelo brodova koji će pokušati da spoje ranije otkrivene delove afričke obale i Azije.

Pre nego što je on isplovio, mnogi drugi moreplovci, poput Bartolomea Dijasa, stigli su do Rta Dobre Nade na jugu Afrike, dok su istovremeno istraživači kopnenim putem proučavali arapske i indijske luke. Ali niko još nije spojio sve te morske i kopnene rute u jedan uspešan trgovački put.

Prva ekspedicija – put do Indije

Godine 1497, Vasko da Gama je krenuo iz Lisabona sa četiri broda i 170 mornara. Pomorski poduhvat bio je pun izazova – plovidba duž afričke obale, pa onda dugačak prelazak Atlantskog okeana i suočavanje sa nepoznatim vodama južne Afrike. Kada su stigli do obale današnje Južne Afrike, nastavili su dalje dok nisu dospeli do istočne obale kontinenta.

U lučkim gradovima današnjeg Mozambika i Kenije, portugalski brodovi nisu uvek bili toplo dočekani. Ipak, u luci Malindi (na području savremene Kenije), Vasko je uspeo da pronađe veštog vodiča koji je poznavao monsune i plovidbu Indijskim okeanom. Uz njegovu pomoć, portugalska flota konačno stiže do malabarske obale Indije, u luku Kalikut, 20. maja 1498. godine.

Dolazak je bio istorijski – Vasko da Gama je time potvrdio da postoji morski put od Evrope do Indije, obilazeći Afriku. Susret sa lokalnim vladarom, poznatim kao Zamorin, nije protekao sasvim glatko. Pokloni koje je Vasko doneo (uglavnom jeftina roba iz Portugala) nisu impresionirali indijske trgovce, navikle na dragocene začine i luksuznu robu. Ipak, ekspedicija je, posle mnogo muka, uspela da pribavi dragocene začine i vrati se u Portugal 1499. godine. Tovar koji je donela vredeo je znatno više od troškova putovanja, što je Vaska da Gamu pretvorilo u slavnog heroja i dalo podsticaj Portugalcima da nastave istraživanja.

Kasnija putovanja i surova borba za prevlast

U narednim godinama, Portugalci su slali sve veće i moćnije flote u Indiju. Iza fasade trgovine začinima, vodila se žestoka borba protiv arapskih i indijskih rivala, koji su dotad imali monopol nad unosnom trgovinom. Vasko da Gama se ponovo vraćao u Indiju kako bi osigurao portugalsku kontrolu, a poznat je i po surovim napadima na arapske brodove. Na kraju je, za svoje zasluge, dobio titulu vicekralja Indije.

Godine 1524, Gama je treći put stigao u Indiju. Trebalo je da uspostavi čvrstu vlast i preuzme dužnost guvernera. Međutim, ubrzo se razboleo i preminuo u gradu Kočin, nedaleko od Kalikuta. Bio je to kraj života čoveka koji je zauvek promenio trgovačke rute i pisao nove stranice svetske istorije.

Nasleđe u svetskoj istoriji

Vasko da Gama ostavio je neizbrisiv trag na razvoj globalnog trgovanja. Otvaranjem morskog puta do Indije, on je udario temelje dugotrajnoj portugalskoj vlasti nad trgovinom začinima i pokrenuo doba globalnog imperijalizma. Portugalci su narednih decenija dominirali okeanima, a druge evropske sile poput Holandije i Engleske tek su stoleće kasnije uspele da ih ozbiljnije ugroze na ovoj „Kejskoj ruti“.

Njegovo ime i podvizi ostali su ovekovečeni u mnogim pesmama, spomenicima i knjigama, od kojih je najpoznatiji „Luzijada“, epska poema koju je njemu u čast napisao veliki portugalski pesnik Luis de Kamoiš. Gamin hrabri brodolomi i uspešni povratci postali su simbol istrajnosti, ali i početak potpuno novog poglavlja u istoriji moreplovstva i svetskog multikulturalizma.

Vasko da Gama zato zauzima mesto među najvećim moreplovcima i istraživačima svih vremena – ne samo zbog toga što je otvorio novi trgovački put, već i zbog toga što je njegova ekspedicija označila početak jedne ere velikih promjena u odnosima između Zapada i Istoka. Dva sveta, dotad mahom odvojena kopnom i pustinjama, sada su spojena beskrajnom plavom vodom okeana.

Istorijski događaji:

• 1777. godine – Džejms Kuk je otkrio Božićno ostrvo, današnje Kiritimati. 🌍
• 1814. godine – SAD i Velika Britanija potpisale mir u Gentu u Belgiji, okončavši rat iz 1812. 🇺🇸🇬🇧
• 1838. godine – Pod pritiskom Rusije i političkih protivnika u Srbiji, knez Miloš Obrenović prihvatio „Turski ustav“ kojim je ograničena apsolutna kneževa vlast. 🇷🇸
• 1865. godine – U mestu Pulaski u američkoj državi Tennessee osnovana rasistička organizacija belaca „Kju-kluks-klan“. 🇺🇸
• 1871. godine – Premijera Verdijeve opere „Aida“ održana u Kairu, mestu gde se i odigrava radnja drame. 🇪🇬
• 1914. godine – Nemački avion bacio jednu bombu na Dover, u Prvom svetskom ratu, što je bio prvi napad iz vazduha u istoriji Velike Britanije. 🇬🇧
• 1914. godine – Počelo je Božićno primirje u Prvom svetskom ratu. ⚔️
• 1924. godine – Albanija je postala republika. 🇦🇱
• 1942. godine – Na nemačkom eksperimentalnom poligonu u mestu Peneminde izvršena uspešna proba nove rakete „zemlja-zemlja“ „FZG76″, kasnije poznate kao „V-1“. 🇩🇪
• 1943. godine – Američki general Dvajt D. Ajzenhauer u Drugom svetskom ratu imenovan za komandanta Vrhovnog štaba savezničkih ekspedicionih snaga za invaziju na okupiranu Francusku. 🇺🇸🇫🇷
• 1944. godine – U Novom Sadu izašao prvi broj dnevnog lista na mađarskom jeziku „Sabad Vajdašag”, koji je u septembru 1945. promenio naziv u „Mađar so“. 🇭🇺
• 1951. godine – Proglašeno Ujedinjeno Kraljevstvo Libija sa emirom el-Idrizom kao suverenom. U septembru 1969. kralj Idriz svrgnut u vojnom udaru pod vođstvom Muamera Gadafija, koji je potom proglasio republiku. 🇱🇾
• 1989. godine – Svrgnuti premijer Paname, general Manuel Norijega, sklonio se pred američkim okupacionim trupama u diplomatsko predstavništvo Vatikana u Panama Sitiju i zatražio politički azil. 🇵🇦🇺🇸
• 1994. godine – Islamski teroristi prilikom otmice francuskog putničkog aviona u Alžiru ubili dve osobe i uzeli za taoce njih 239. 🇩🇿🇫🇷
• 1995. godine – Na parlamentarnim izborima u Turskoj najviše glasova osvojila islamistička Partija prosperiteta, što je bila prva izborna pobeda islamista u 72-godišnjoj istoriji sekularne Turske. 🇹🇷
• 1996. godine – Tokom građanskog protesta u Srbiji zbog falsifikovanja rezultata lokalnih izbora jake policijske snage intervenisale u centru Beograda da bi razdvojile pristalice predsednika Srbije Slobodana Miloševića i opozicione koalicije „Zajedno“. Pred početak mitinga iz pištolja teško ranjen Ivica Lazović, član Srpskog pokreta obnove. 🇷🇸
• 1997. godine – Muslimanski fundamentalisti u dva masakra ubili 59 civila u Alžiru. 🇩🇿
• 1999. godine – „Mali princ“, delo Antoana de Sent Egziperija proglašeno za knjigu veka u Francuskoj. 🇫🇷
• 2000. godine – Tokom četvorodnevne pobune u zatvorima u Turskoj ubijeno 28 ljudi. 🇹🇷

Rođenja:

• 1166. godine – Jovan bez Zemlje, engleski kralj. (prem. 1216) 🇬🇧
• 1761. godine – Selim III, turski sultan. (prem. 1808) 🇹🇷
• 1798. godine – Adam Mickjevič, poljski književnik. (prem. 1855) 🇵🇱
• 1818. godine – Džejms Džul, engleski fizičar, matematičar i pivar. (prem. 1889) 🇬🇧
• 1837. godine – Elizabeta Bavarska, austrijska carica i mađarska kraljica. (prem. 1898) 🇦🇹
• 1861. godine – Emanuel Lasker, nemački šahista, matematičar i filozof. (prem. 1941) 🇩🇪
• 1863. godine – Ljubomir Davidović, srpski političar. (prem. 1940) 🇷🇸
• 1875. godine – Oto Ender, austrijski političar, 12. kancelar Austrije (1930–1931). (prem. 1960) 🇦🇹
• 1883. godine – Stojan Aralica, srpski slikar i grafičar. (prem. 1980) 🇷🇸
• 1890. godine – Božidar Adžija, jugoslovenski pravnik, političar i publicista, narodni heroj Jugoslavije. (prem. 1941) 🇷🇸
• 1922. godine – Ava Gardner, američka glumica i pevačica. (prem. 1990) 🇺🇸
• 1934. godine – Stjepan Mesić, hrvatski advokat i političar, 2. predsednik Hrvatske (2000–2010). 🇭🇷
• 1945. godine – Lemi Kilmister, engleski muzičar, najpoznatiji kao suosnivač, pevač i basista grupe Mötorhead. (prem. 2015) 🇬🇧
• 1950. godine – Milutin Jevđenijević, srpski epizodni glumac. 🇷🇸
• 1961. godine – Ilham Alijev, azerbejdžanski političar, 4. predsednik Azerbejdžana. 🇦🇿
• 1961. godine – Vejd Vilijams, američki glumac. 🇺🇸
• 1970. godine – Amori Nolasko, portorikanski glumac i producent. 🇵🇷
• 1971. godine – Riki Martin, portorikanski pevač i glumac. 🇵🇷
• 1973. godine – Stefeni Majer, američka književnica. 🇺🇸
• 1973. godine – Igor Mihajlovski, makedonski košarkaš i košarkaški trener. 🇲🇰
• 1974. godine – Ivan Ranđelović, srpski fudbalski golman. 🇷🇸
• 1974. godine – Marselo Salas, čileanski fudbaler. 🇨🇱
• 1980. godine – Stiven Apija, ganski fudbaler. 🇬🇭
• 1988. godine – Nikola Mektić, hrvatski teniser. 🇭🇷
• 1989. godine – Stiv Džonson, američki teniser. 🇺🇸
• 1991. godine – Luis Tomlinson, engleski muzičar, najpoznatiji kao član grupe One Direction. 🇬🇧

Smrti:

• 1524. godine – Vasko da Gama, portugalski istraživač i moreplovac. (rođ. 1460) 🇵🇹
• 1863. godine – Vilijam Mejkpis Tekeri, engleski književnik. (rođ. 1811) 🇬🇧
• 1918. godine – Jevto Dedijer, srpski geograf i pisac. (rođ. 1880) 🇷🇸
• 1935. godine – Alban Berg, austrijski kompozitor. (rođ. 1885) 🇦🇹
• 1979. godine – Rudi Dučke, nemački sociolog i politički aktivista. (rođ. 1940) 🇩🇪
• 1982. godine – Luj Aragon, francuski pesnik i pisac. (rođ. 1897) 🇫🇷
• 1994. godine – Džon Ozborn, engleski dramaturg, scenarista i glumac. (rođ. 1929) 🇬🇧
• 1996. godine – Milan Vasojević, srpski košarkaški trener. (rođ. 1932) 🇷🇸
• 1997. godine – Toširo Mifune, japanski glumac. (rođ. 1920) 🇯🇵
• 2006. godine – Mirko Sandić, srpski vaterpolista i vaterpolo trener. (rođ. 1942) 🇷🇸
• 2008. godine – Harold Pinter, engleski dramaturg, scenarista, pisac, pesnik, reditelj i glumac, dobitnik Nobelove nagrade za književnost (2005). (rođ. 1930) 🇬🇧
• 2010. godine – Ljubomir Ćipranić, srpski glumac. (rođ. 1936) 🇷🇸
• 2016. godine – Ričard Adams, engleski pisac. (rođ. 1920) 🇬🇧
• 2016. godine – Liz Smit, engleska glumica. (rođ. 1921) 🇬🇧
• 2020. godine – Aleksandar Ivoš, srpski fudbaler. (rođ. 1931) 🇷🇸

Praznici i dani sećanja:

• Srpska pravoslavna crkva danas slavi Prepodobni Danilo Stolpnik. 🇷🇸