Harry S. Truman (Hari S. Truman) bio je 33. predsednik SAD (1945–1953), koga je, između ostalog, obeležila kontroverzna odluka o korišćenju atomskog oružja protiv Japana u avgustu 1945. godine. U trenutku kada je 12. aprila 1945. postao predsednik, sam rat u Evropi bio je pri kraju, ali je sukob na Pacifiku i dalje besneo. Truman, koji je funkciju potpredsednika obavljao samo 82 dana, tada nije bio upućen u mnoge ključne detalje vođenja rata, uključujući i tajni „Projekat Menhetn“, započet u vreme prethodnog predsednika Frenklina Delana Ruzvelta (Franklin Delano Roosevelt).

Put ka odluci

Po preuzimanju vlasti, Trumana su upoznali sa naprednim fazama izrade nuklearnog oružja. Vrlo brzo suočio se sa složenom procenom: na jednom tasu bila je mogućnost nastavljanja dugotrajnog rata, sa očekivanjem velikih žrtava prilikom invazije Japana, dok se na drugom tasu nalazila upotreba potpuno novog oružja, čija razorna moć do tada nije viđena.

Na Postdamskoj konferenciji u leto 1945. Sovjetski Savez je čak sugerisao da bi upotreba nove bombe mogla da skrati rat. Japansko carstvo, iako oslabljeno dugotrajnim operacijama, i dalje nije pokazivalo spremnost na predaju. Tokyo je odbacio Potsdansku deklaraciju (26. jul 1945), kojom se ultimativno zahtevalo da se Japan bezuslovno preda, uz pretnju „brzom i potpunom propašću“.

Hirošima i Nagasaki

Kada je bilo jasno da Japan nije prihvatio ultimatume, Truman je doneo odluku koja je promenila tok istorije. Prva atomka bačena je 6. avgusta 1945. godine na Hirošimu; tri dana kasnije – 9. avgusta – bačena je i druga bomba na Nagasaki.

• Hirošima: Bombardovana je 6. avgusta 1945. bombom nazvanom „Little Boy“. Eksplozija je razorila grad i odnela desetine hiljada života istog dana, dok su mnogi kasnije preminuli od posledica radijacije.
• Nagasaki: Tri dana kasnije, 9. avgusta, „Fat Man“ je bačen na ovaj grad. Iako se prvobitno razmatrao grad Kokura, zbog loših vremenskih uslova odabrana je sekundarna meta – Nagasaki, gde je takođe stradalo više desetina hiljada ljudi.

Predaja Japana i kraj Drugog svetskog rata

Kratko nakon bombardovanja, tačnije 15. avgusta 1945, japanski car Hirohito saopštio je naciji da se Japan predaje. Zvanični dokument o kapitulaciji potpisan je 2. septembra 1945. godine na američkom bojnom brodu „Misuri“. Time je Drugi svetski rat formalno završen.

U jesen 1945, i u godinama koje su usledile, u svetu su se pojavile brojne rasprave o moralnoj, vojnoj i političkoj opravdanosti upotrebe atomskog oružja. Truman, u to vreme podržan većinskim mišljenjem u SAD, branio je svoju odluku tvrdnjom da je ona sprečila daleko veće žrtve – pre svega američke, ali i japanske – koje bi nastale izvođenjem masovne kopnene invazije Japana.

Kontroverze i nasleđe

Odluka da se baci atomska bomba imala je istorijske posledice:

1. Kraj rata: Pristalice Trumanove odluke navode da je atomski udar okončao rat naglo i izbegao verovatnu invaziju ostrva, za koju su američke procene predviđale stotine hiljada poginulih samo na američkoj strani.
2. Hladni rat: Upotreba nove bombe u Japanu poslužila je i kao prikaz moći Sovjetskom Savezu, čime su počele tenzije koje će izrasti u Hladni rat.
3. Moralna dilema: Kritičari, pak, ističu da je Japan već bio na ivici poraza i da je broj žrtava bio prekomerno visok. Mnogi su smatrali da je drugi napad na Nagasaki bio suvišan ili da je Japan mogao biti ubedjen u kapitulaciju i bez obe bombe.

Truman je do kraja života ostao pri svom stavu da su oba bombardovanja bila opravdana imajući u vidu tadašnje ratne okolnosti. Istoričari danas i dalje raspravljaju o različitim scenarijima kako bi se rat mogao završiti.

Bez obzira na razlike u tumačenjima, odluka Harija Trumana o korišćenju atomskog oružja na Hirošimu i Nagasaki ostaje jedna od najkrupnijih i najkontroverznijih prekretnica 20. veka, a sam Truman postao je jedna od ključnih istorijskih ličnosti u čijem se mandatu svetska politika zauvek promenila.

Istorijski događaji:

• 1351. godine – U toku rata između Habsburga i Švajcaraca, građani Cirih su pobedili u bici kod Detvila protiv vojske Habsburga i njihovih saveznika. 🇨🇭
• 1805. godine – Francuska i Austirija potpisale, u Požunu (današnji Bratislava), mirovni ugovor, nakon Napoleonove pobede u bici kod Austerliza, kojim je Francuska dobila Veneciju, Istru bez Trsta, Dalmaciju i Boku Kotorsku i učvrstila svoju poziciju u Evropi. Odredbe sporazuma poništene su 1814. na Bečkom kongresu. 🇫🇷🇦🇹
• 1825. godine – U Sankt Peterburgu, na dan polaganja zakletve novom caru Nikolaiju I, izbila je pobuna dekarista, protivnika carizma u Rusiji. 🇷🇺
• 1874. godine – Feliks de Blohazen postao premijer Luksemburga. 🇱🇺
• 1898. godine – Pjer i Marija Kiri otkrili prvi radioaktivni hemijski element i nazvali ga radiijum. 🇫🇷
• 1908. godine – Amerikanac Džek Džonson pobedom nad Kanađaninom Tomijem Barnsom postao prvi crni bokser prvak sveta u teškoj kategoriji. 🇺🇸
• 1922. godine – Vođa Oktobarske revolucije Vladimir Ilič Lenjin završio prvi deo svog „Pisma kongresu“, kasnije poznatog kao „Lenjinov testament“, u kojem je pozvao komuniste da sačuvaju jedinstvo partije i predložio reforme. U drugom delu „testamenta“, koji je napisao 4. januara 1923., Lenjin je sugerisao da Staljin bude smenjen sa mesta generalnog sekretara Komunističke partije. 🇷🇺
• 1941. godine – Suočen sa napredovanjem japanskih snaga u Drugom svetskom ratu ka Manili, američki general Daglas Makartur proglasio je filipinsku prestonicu „otvorenim gradom“. Uprkos tome, u Manili su 1941, 1942. i 1945. vođene teške borbe američkih i japanskih jedinica. 🇵🇭🇺🇸
• 1943. godine – Britanska Kraljevska ratna mornarica potopila „Šarnhorst“. 🇬🇧🇩🇪
• 1968. godine – U Saveznoj narodnoj skupštini usvojeni su amandmani na Ustav SFR Jugoslavije, kojima se širi autonomija pokrajina i one dobijaju status sličan republikama. Pokrajine su dobile pokrajinski Ustavni zakon, čime je otvoren put gotovo potpuno samostalnoj zakonodavnoj, izvršnoj i sudskoj vlasti. Pokrajini Kosovo i Metohija uveden je naziv Kosovo. 🇷🇸
• 1971. godine – U znak protesta zbog američkog angažovanja u Vijetnamu, 16 američkih ratnih veterana Vijetnamskog rata okupiralo je Statuu slobode u njujorškoj luci. 🇺🇸
• 1975. godine – Tupoljev Tu-144 postao je prvi supersonični avion u svetu u redovnom saobraćaju na liniji Moskva-Alma Ata. 🇷🇺
• 1989. godine – Rumunski Front nacionalnog spasa imenovao novu vladu sa Jonom Ilijeskuom na čelu, dan nakon pogubljenja Nikolae Čaušeskua. 🇷🇴
• 1990. godine – Skupština Slovenije proglasila samostalnost te republike, nakon plebiscita 23. decembra na kojem se 86% glasala za nezavisnu slovenačku državu. 🇸🇮
• 1991. godine – U Alžiru održani prvi višepartijski parlamentarni izbori od sticanja nezavisnosti od Francuske 1962. 🇩🇿
• 1994. godine – Napadom komandosa na oteti francuski putnički avion na aerodromu u Marseju, oslobođeno je 239 putnika i članova posade koje su islamski teroristi držali kao taoce nakon otmice 24. decembra u Alžiru. Komandosi su ubili svu četvoricu terorista. 🇫🇷
• 1998. godine – Bivši lideri Crvenih Kmera Kije Sampan i Nuon Čea predali su se kambodžanskoj vladi. Za vreme režima Crvenih Kmera sredinom sedamdesetih godina 20. veka u Kambodži je ubijeno ili umrlo od gladi i bolesti 1,7 miliona ljudi. 🇰🇭
• 1998. godine – Srpske snage bezbednosti na Kosmetu počele su napad na područje mesta Podujevo, nakon što je u selu Obranđe ubijen jedan Srbin. 🇷🇸
• 2000. godine – U požaru u diskoteci u kineskom gradu Lijouangu život je izgubilo 311 ljudi. 🇨🇳
• 2001. godine – Izraelski ministar odbrane Benjamine Ben-Elizer izabran je za predsednika Laburističke partije. 🇮🇱
• 2003. godine – U zemljotresu jačine 6,3 stepena Rihterove skale koji je pogodio iranski grad Bam, poginulo je oko 30.000 ljudi. 🇮🇷

Rođenja:

• 1716. godine – Thomas Gray, engleski pesnik. (prem. 1771) 🇬🇧
• 1791. godine – Charles Babbage, engleski polimata. (prem. 1871) 🇬🇧
• 1883. godine – Maurice Utrillo, francuski slikar. (prem. 1955) 🇫🇷
• 1891. godine – Henry Miller, američki književnik. (prem. 1980) 🇺🇸
• 1893. godine – Mao Zedong, kineski komunistički revolucionar i državnik. (prem. 1976) 🇨🇳
• 1920. godine – Makarije Popović, srpski arhimandrit. (prem. 1981) 🇷🇸
• 1938. godine – Mirko Kovač, jugoslovenski književnik, esejista, dramaturg i scenarista. (prem. 2013) 🇷🇸
• 1939. godine – Phil Spector, američki muzičar i muzički producent. (prem. 2021) 🇺🇸
• 1951. godine – Žarko Varajić, srpski košarkaš. (prem. 2019) 🇷🇸
• 1951. godine – John Scofield, američki muzičar i kompozitor, najpoznatiji kao džez-rok gitarista. 🇺🇸
• 1960. godine – Temuera Morrison, novozelandski glumac. 🇳🇿
• 1963. godine – Lars Ulrich, danski muzičar, glumac i muzički producent, najpoznatiji kao suosnivač i bubnjar grupe Metallica. 🇩🇰
• 1965. godine – Mazinho Oliveira, brazilski fudbaler. 🇧🇷
• 1968. godine – Aleksandar Knežević, srpski rukometaš i rukometni trener. 🇷🇸
• 1970. godine – Dragoljub Vidačić, srpski košarkaš i košarkaški trener. 🇷🇸
• 1971. godine – Jared Leto, američki glumac i muzičar. 🇺🇸
• 1971. godine – Tatjana Soroko, ruski model i modna novinarka. 🇷🇺
• 1975. godine – Marcelo Rios, čileanski teniser. 🇨🇱
• 1979. godine – Fabián Carini, urugvajski fudbalski golman. 🇺🇾
• 1982. godine – David Logan, američko-poljski košarkaš. 🇺🇸🇵🇱
• 1983. godine – Alexander Wang, američki modni dizajner. 🇺🇸
• 1985. godine – Beth Behrs, američka glumica. 🇺🇸
• 1985. godine – Yevgeny Kolesnikov, ruski košarkaš. 🇷🇺
• 1985. godine – Damir Markota, hrvatski košarkaš. 🇭🇷
• 1986. godine – Hugo Lloris, francuski fudbalski golman. 🇫🇷
• 1986. godine – Kit Harington, engleski glumac i producent. 🇬🇧
• 1987. godine – Mikhail Kukushkin, kazahstanski teniser. 🇰🇿
• 1989. godine – Nemanja Stanković, srpski violončelista. 🇷🇸
• 1990. godine – Aaron Ramsey, velški fudbaler. 🇬🇧
• 1990. godine – Denis Cheryshev, ruski fudbaler. 🇷🇺
• 1991. godine – Dylan Ennis, jamajkansko-kanadski košarkaš. 🇯🇲🇨🇦
• 2001. godine – Aleksiej Pokusevski, srpsko-grčki košarkaš. 🇷🇸🇬🇷

Smrti:

• 268. godine – Dionysius, papa. 🇮🇹
• 418. godine – Zosimus, papa. 🇮🇹
• 1530. godine – Babur, prvi car Mogulskog carstva. (rođ. 1483) 🇮🇳
• 1848. godine – George Stephenson, engleski inženjer i izumitelj. (rođ. 1781) 🇬🇧
• 1867. godine – Jožef Košič, slovenački pisac, pesnik, istoričar, etnolog i katolički sveštenik. (rođ. 1788) 🇸🇮
• 1890. godine – Heinrich Schliemann, nemački arheolog. (rođ. 1822) 🇩🇪
• 1972. godine – Harry Truman, predsednik SAD. (rođ. 1884) 🇺🇸
• 1985. godine – Dian Fossey, američki zoolog i zaštitnica planinskih gorila. (rođ. 1932) 🇺🇸
• 1977. godine – Howard Hawks, američki filmski režiser. (rođ. 1896) 🇺🇸
• 2006. godine – Gerald Ford, 38. američki predsednik. (rođ. 1913) 🇺🇸

Praznici i dani sećanja:

• Srpska pravoslavna crkva danas slavi Svetog mučenika Evstratija, Svetog sveštenomučenika Gavrila, Svetog Nikodima Srpskog, Svetu mučenicu Luciju, Svetog sveštenomučenika Gavrila, Svetog prepodobnog Germana, Svetog novo-mučeničkog Petra Aleuta, Svetog prepodobnog Arseniја Latarstkog. 🇷🇸