Danas se navršava 22 godine od atentata na premijera Srbije Zorana Đinđića, čoveka koji je simbolizovao reforme, evropski put Srbije i obračun sa organizovanim kriminalom. Njegova smrt 12. marta 2003. godine ispred zgrade Vlade Srbije nije bila samo ubistvo jednog čoveka – to je bio napad na ideju moderne Srbije, zemlje koja se otvara ka svetu i raskida sa nasleđem devedesetih.
Život i politički put Zorana Đinđića
Zoran Đinđić je rođen 1. avgusta 1952. godine u Bosanskom Šamcu. Osnovne studije filozofije završio je na Filozofskom fakultetu u Beogradu, a potom je doktorirao na Univerzitetu u Konstancu u Nemačkoj, gde je radio sa jednim od najpoznatijih filozofa savremenog doba, Jirgenom Habermasom.
Po povratku u Jugoslaviju, Đinđić je postao jedan od osnivača Demokratske stranke (DS) 1989. godine, a već 1994. godine postao je njen predsednik. Bio je jedan od retkih opozicionih lidera koji su se aktivno suprotstavljali režimu Slobodana Miloševića i koji su u više navrata napadani, politički i fizički. Njegov dolazak na vlast označio je prekretnicu u modernoj istoriji Srbije.
Premijerski mandat i reformske odluke
Nakon što je opozicija 2000. godine uspela da svrgne Miloševića sa vlasti, Đinđić je 2001. godine postao premijer Srbije. Njegova vlada pokrenula je niz ključnih reformi, uključujući ekonomske promene, privatizaciju državnih preduzeća i reformu pravosuđa. Đinđić je bio ključna figura u otvaranju Srbije prema Zapadu i njenom približavanju Evropskoj uniji.
Jedan od njegovih najkontroverznijih poteza bilo je izručenje Slobodana Miloševića Haškom tribunalu u junu 2001. godine, što je izazvalo snažne reakcije unutar Srbije, posebno među strukturama bivšeg režima i organizovanog kriminala. Ovaj potez dodatno ga je učinio metom desničarskih i kriminalnih struktura koje su bile povezane sa nekadašnjom državnom bezbednošću.
Ubistvo koje je promenilo Srbiju
Dana 12. marta 2003. godine, Zoran Đinđić je ubijen snajperskim hicem ispred zgrade Vlade Srbije. Atentator, Zvezdan Jovanović, bivši pripadnik Jedinice za specijalne operacije (JSO), ispalio je smrtonosne hice sa udaljenosti od oko 180 metara. Đinđić je preminuo ubrzo nakon ranjavanja, u 12:25 časova.
Nakon atentata, u Srbiji je proglašeno vanredno stanje, a usledila je velika policijska akcija „Sablja“, tokom koje je uhapšeno preko 11.000 osoba. Istraga je pokazala da su atentat organizovali pripadnici zemunskog klana i JSO-a, predvođeni Miloradom Ulemekom Legijom, nekadašnjim komandantom JSO-a, i Zvezdanom Jovanovićem. Oni su kasnije osuđeni na po 40 godina zatvora, dok je više drugih pripadnika kriminalnih struktura takođe osuđeno na dugogodišnje kazne.
Politička pozadina atentata i nerešene misterije
Iako su neposredni izvršioci atentata osuđeni, politička pozadina atentata nikada nije do kraja rasvetljena. Mnogi analitičari i bivši saradnici Đinđića smatraju da su određene državne strukture i pojedini političari bili svesni zavere, ali nisu učinili ništa da je spreče.
Teorije o političkoj pozadini ubistva variraju – od toga da je Đinđić smetao nekadašnjim obaveštajnim strukturama koje su zadržale moć i nakon 2000. godine, do toga da su neki političari unutar tadašnje vlasti smatrali da je previše radikalan u svojim reformama.
Nasleđe Zorana Đinđića
Zoran Đinđić je ostao simbol moderne, evropske Srbije. Iako je njegova smrt privremeno zaustavila reforme, njegov uticaj se i dalje oseća. Njegove ideje o efikasnoj i modernoj državi i dalje su aktuelne, ali se Srbija suočava sa istim problemima protiv kojih se on borio – političkim autoritarizmom, kriminalom i korupcijom.
JSO i današnja vlast: Opasne poruke vlasti
Ove godine, dok se obeležava 22 godine od atentata, Srbija svedoči zabrinjavajućem prizoru – bivši pripadnici JSO-a ponovo su prisutni u javnom životu, ovog puta kao podrška vlastima. U Pionirskom parku u Beogradu, gde se odvijaju studentski protesti, postavljeni su šatori u kojima su veterani ove jedinice izrazili podršku studentima koji su protiv blokade fakulteta.
Prisutnost bivših pripadnika JSO-a šalje jasnu poruku – oni koji su nekada služili kao oružje političkog nasilja sada se vraćaju kao deo političkih dešavanja, ovaj put u korist vlasti.
Vučićeva veza sa nasleđem JSO-a
Predsednik Srbije Aleksandar Vučić, koji je devedesetih godina bio deo vlasti Slobodana Miloševića i visoki funkcioner Srpske radikalne stranke, često se distancira od tog perioda. Međutim, njegovi postupci pokazuju drugačiju sliku – od retorike kojom napada političke protivnike, do korišćenja državnih institucija u svrhu obračuna sa neistomišljenicima, što podseća na metode koje su prethodile ubistvu Zorana Đinđića.
Prisutnost bivših pripadnika JSO-a u Pionirskom parku deo je šire strategije kontrole javnog mnjenja i slanja subliminalnih poruka – ko god se usudi da ugrozi interese vlasti, može završiti kao Đinđić.
Da li smo išta naučili?
Danas, kada se sećamo Zorana Đinđića, ne možemo da ne primetimo da su mnogi problemi protiv kojih se on borio i dalje prisutni. Srbija je možda formalno napredovala ka evropskim integracijama, ali unutar zemlje i dalje vlada politička nestabilnost, korupcija i zloupotreba moći.
Pitanje koje ostaje jeste: da li smo iz Đinđićevog ubistva nešto naučili, ili smo se vratili na početak?