Komemorativni program povodom sećanja na oktobar 1941. godine u Kraljevu biće održan u utorak, 14. oktobra 2025. godine, na više lokacija u gradu.
U 9:45, u sali 1 Gradske uprave, održaće se komemorativna sednica Skupštine grada Kraljeva.
Na sednici će govoriti dr Jovan Simijanović, doktor istorijskih nauka, gradonačelnik Kraljeva dr Predrag Terzić i državni sekretar Ministarstva za rad, zapošljavanje, boračka i socijalna pitanja Đorđe Todorov.
U 11:00 časova, na Groblju streljanih 1941. godine (kod krsta), biće održana državna ceremonija:
sirene, verski obred koji će služiti sveštenstvo Srpske pravoslavne crkve, polaganje venaca, minut ćutanja i intoniranje himne Republike Srbije.
U 11:30 časova, u amfiteatru Groblja streljanih, planiran je umetnički program komemorativne svečanosti pod nazivom
„Sav je vazduh kamena tišina“, koji donosi dnevničke zapise, autentična svedočenja, dokumentarnu građu i stihove Bogdana Mrvoša.
Program je režirala Aleksandra Kovačević, a izvode ga glumci Kraljevačkog pozorišta.
Istorijsko podsećanje
Oktobar 1941. godine zauvek je obeležio istoriju Kraljeva i postao sinonim za jedno od najtežih stradanja civilnog stanovništva u okupiranoj Evropi.
Tokom nemačke odmazde nad civilima, sprovedene između 15. i 20. oktobra 1941. godine, pripadnici 717. pešadijske divizije Vermahta izvršili su masovno streljanje talaca, uglavnom muškaraca, radnika, zanatlija i omladinaca, zatvorenih u fabrici lokomotiva i radionici „Vagonka“ u Kraljevu.
Odmazda je usledila nakon sukoba partizanskih i četničkih odreda sa nemačkom vojskom u okolini grada, tokom kojih je poginulo oko 10 nemačkih vojnika. Po zloglasnoj naredbi generala Franza Böhmea, primenjen je princip „sto za jednog ubijenog, pedeset za ranjenog“ – što je u praksi značilo da se za svakog poginulog nemačkog vojnika strelja sto civila.
Tako je između 15. i 20. oktobra 1941. godine, u više navrata, streljano najmanje 1.736 muškaraca i 19 žena, dok su neki lokalni izvori i istraživači ukazivali da je broj žrtava mogao dostići i do 5.000 civila.
Među ubijenima bilo je i 29 žena, kao i veliki broj mladića koji su prethodno mobilisani u lokalne fabrike i radionice, uključujući mnoge radnike „Železničke radionice“ i „Fabrike vagona“.
Prema svedočenjima preživelih, streljanja su vršena u nekoliko talasa – žrtve su u grupama izvođene iz hangara, sprovođene na obližnje livade i ubijane mitraljeskom vatrom. Tela su potom zakopavana u masovne grobnice, na mestu današnjeg Spomen-groblja streljanih 1941. godine.
Masakr u Kraljevu, zajedno sa onim u Kragujevcu koji se odigrao nekoliko dana kasnije, predstavlja najteži ratni zločin počinjen u Srbiji tokom Drugog svetskog rata. Ova dva događaja postala su simbol stradanja civila pod okupacijom i upozorenje na cenu zločina počinjenih pod izgovorom odmazde.
Posle rata, područje Groblja streljanih proglašeno je memorijalnom zonom.
Tokom šezdesetih godina prošlog veka, podignut je monumentalni Spomenik otpora i pobede, delo vajara Vojina Stojića, kao i niz obeležja i spomen-ploča koje čuvaju sećanje na hiljade nevinih žrtava.
U Nacionalnom muzeju Kraljevo danas postoji Memorijalna soba, sa autentičnim dokumentima, fotografijama i ličnim predmetima stradalih. Uprkos proteku decenija, mnoga imena i dalje nisu upisana u knjigu sećanja – što podseća da istorijska istina o oktobru 1941. nije samo prošlost, već i trajna obaveza.
Kraljevo svake godine, 14. oktobra, ćutanjem i poštovanjem obnavlja sećanje na svoje nevine građane — u znak zahvalnosti, tuge i opomene.
